Nazwa rondo Obrońców Birczy w Elblągu jest zgodna z ustawą o zakazie propagowania komunizmu i ma na celu uhonorowanie tych, którzy podjęli walkę w obronie zdrowia i życia mieszkańców Birczy i chroniących się tam uciekinierów z okolicznych miejsocowości – możemy przeczytać w opinii prezesa IPN dr Jarosława Szarka, która została przesłana do wojewody warmińsko-mazurskiego Artura Chojeckiego.
Przypomnijmy, że 28 czerwca 2018 r. na sesji Rady Miejskiej w Elblągu radni uchwałą nr XXXV/724/2018 zadecydowali o nadaniu nazwy Obrońców Birczy dla ronda położonego na skrzyżowaniu ulic Niepodległości i Legionów. Z pisma dr hab. Andrzeja Zapałowskiego, które naukowiec skierował do wojewody warmińsko-mazurskiego Artura Chojeckiego wynika, że były naciski, aby ten zawetował uchwałę RM w Elblągu. Weto wojewody mogło zniweczyć tę inicjatywę. Wojewoda w dniu 31 lipca 2018 r. skierował do Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu pismo, w którym zwrócił się z prośbą o wydanie opinii, w której padłaby odpowiedź na pytanie, czy nazwa rondo Obrońców Birczy w Elblągu jest zgodna z zapisami ustawy o zakazie propagowania komunizmu.
Największe znaczenie w tej sprawie miało oficjalne stanowisko IPN, na które trzeba było dośc długo czekać. Opinia IPN-u została wydana 31 sierpnia, po czym została przesłana do wojewody. Pismo w sposób jednoznaczny stwierdza, że nazwa Rondo Obrońców Birczy w Elblągu jest zgodna z ustawą o zakazie propagowania komunizmu i ma na celu uhonorowanie tych, którzy bronili miejscowości przed zniszczeniem przez nacjonalistów ukraińskich z OUN-UPA. Jak wskazuje prezes IPN-u nazwa nawiązuje do działań podjętych prze lokalną samoobronę, żołnierzy Wojska polskiego i miicjantów, którzy w latach 1944-1947 bronili mieszkańców Birczy i okolicznych miejsocowści przed atakami nacjonalistów ukraińskich z OUN-UPA.
Jak wskazuje prezes Instytutu Pamięci Narodowej dr. Jarosław Szarek:
Celem UPA w czasie trzech ataków na Birczę w latach 1945-1946 było zniszczenie Birczy. Mówił o tym wprost prowindyk I Okręgu OUN, tzw. Zakerzońskiego Kraju Mirosław Huk "Hryhora" w czasie odprawy dowództwa grupy "Zachód", odbytej w dniu 5 stycznia 1946 r.: "Gdybyśmy mieli lepszych dowódców, to Birczy by nie było, która na tym terenie spędza sen z oczu wielu ludziom". To spotkanie poprzedzało trzeci atak na Birczę, który miał miejsce w nocy z 6 na 7 stycznia 1946 r.
Prezes IPN-u nie potwierdził zarzutów jakoby opiniowana nazwa ma celu czczenie formacji zbrojnych utworzonych przez władze komunistyczne.
Należy podkreślić, że celem milicjantów i żołnierzy Wojska Poslkiego broniących Birczy była przede wszystkim skuteczna obrona polskiej ludności przed UPA. Wśród obrońców Birczy, wchodzących w skład instytucji mundurowych Polski Ludowej, znajdowali się także byli żołnierze Armii Krajowej, by wspomnieć por. Witolda Grabarczyka, dowódcę kampanii moździerzy w ramach 2. Batalionu 26 Pułku Piechoty, broniącego Birczy podczas III ataku UPA w nocy z 6 na 7 stycznia 1946 r. Wcześniej był żołnierzem 27 Wołyńskiej Dywizji AK. Przeszedł cały szlak bojowy 27 WD AK walcząc z UPA i Niemcami. W owym czasie nie było innej możliwości uchronienia naszych rodaków na tym terenie przed działalnością ukraińskich nacjonalistów. Inną ważną uwagę, która należy tu poczynić jest to, że na tereny walk z OUN-UPA władze Polski Ludowej celowo wysyłały "niepewny politycznie element".
Opiniowana nazwa nie ma zatem na celu czczenia formacji zbrojnych utworzonych przez władze komunistyczne, ale uhonorowanie tych osób, które podjęły walkę w obronie zdrowia i życia mieszkańców Birczy i chroniących się tam uciekinierów z okolicznych miejsocowości.
W związku z powyższym ocenić należy, iż wymieniona ustawa nie propaguje komunizmu, bądź innego ustroju totalitarnego w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy.
– możemy przeczytać w opinii wydanej przez prezesa IPN-u.
Mimo, iż opinia prezesa IPN-u nosi datę 31 sierpnia, to została ujawniona dopiero po tym, jak Jacek Boki –główny inicjator nadania elbląskiemu rondu nazwy Obrońców Birczy, zapytał o nią w ramach dostępu do informacji publicznej.
